Varkens in Nood zetten het bestuursrecht op zijn kop.

In een aantal belangrijke uitspraken, die gezamenlijk wel worden aangeduid met het begrip ‘varkens-in nood’-rechtspraak (de eerste zaak was aangespannen door de stichting Varkens en Nood) hebben het Europese Hof (uitspraak van 14 januari 2021) en de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (uitspraken van 14 april 2021, 4 mei 2021) het bestuurlijk procesrecht op zijn kop gezet. De oorzaak daarvan was dat de Algemene Wet Bestuursrecht voor wat betreft omgevingsrechtelijke besluiten niet voldeed aan de eisen van een door Nederland gesloten milieuverdrag (Verdrag van Aarhus).

Ik zal deze ingewikkelde materie proberen duidelijk te maken.

Er zijn voor omgevingsbesluiten grof gezegd twee bestuursrechtelijke procedures: de reguliere procedure (bijvoorbeeld een bouwvergunningsprocedure in overeenstemming met het bestemmingsplan) en de procedure met een openbare voorbereiding (bijvoorbeeld een bestemmingsplanprocedure).

De nieuwe rechtspraak gaat over de procedures terzake omgevingsbesluiten met een openbare voorbereiding. In het kader van die openbare voorbereiding moet een ontwerp-besluit worden genomen, waartegen een zienswijze kan worden ingebracht. Vóór de nieuwe rechtspraak was het zo dat als je dat niet deed er ook geen mogelijkheid meer was om beroep aan te tekenen tegen het definitieve besluit. Dat is veranderd. Als je geen zienswijze hebt ingediend tegen het ontwerp-besluit, maar je bent wel belanghebbende dan mag je toch beroep instellen tegen het definitieve besluit, tegen alle onderdelen daarvan zelfs. Als je geen zienswijze hebt ingediend en je hebt geen belang dan is er geen beroepsrecht tegen het definitieve besluit.

Als je wel een zienswijze hebt ingediend tegen het ontwerp-besluit en je bent belanghebbende bij het definitieve besluit dan bestaat (net als voorheen) een beroepsrecht. Maar nieuw is dat als je geen belanghebbende bent, maar wel een zienswijze tegen het ontwerp hebt ingediend ook een niet belanghebbende toch beroep kan aantekenen. Deze dient er dan wel rekening mee te houden dat de rechter de redenen van beroep ongegrond zal oordelen omdat je er geen belang bij hebt.